Η λέξη Παράκλητος σημαίνει Παρηγορητής. Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Ιωάννη, ο πρώτος Παράκλητος ήταν ο Χριστός: παράκλητον έχομεν προς τον πατέρα, Ιησούν Χριστόν δίκαιον (Α΄ Επιστολή, 2:1). Ο ευαγγελιστής αυτός μάς αφηγείται τα λεγόμενα του Χριστού περί ενός άλλου Παρακλήτου που θα αποστελλόταν στον κόσμο.
Όλα συμβαίνουν τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου, αρκετά μετά την έξοδο του Ιούδα.1 Ο Χριστός απευθύνεται στους Αποστόλους, που τώρα έχουν μείνει έντεκα, αλλά βέβαια όσα λέει αφορούν όλους τους μαθητές και τις μαθήτριές του. Ανάμεσα στα λεγόμενά του, λοιπόν, υπάρχουν τέσσερις αναφορές στον Παράκλητο,2τον οποίο ονομάζει και Πνεύμα της αληθείας.
Κατά την επίσημη θεολογική άποψη, όλες αυτές οι αναφορές του Χριστού αφορούν αποκλειστικά το Άγιο Πνεύμα. Ας μας επιτραπεί ωστόσο να παρατηρήσουμε ότι στο παρακάτω απόσπασμα [16:12-15], υπάρχει κάτι αινιγματικό:
12 Έτι πολλά έχω λέγειν υμίν, αλλ’ ου δύνασθε βαστάζειν άρτι. 13 Όταν δε έλθη εκείνος, το Πνεύμα της αληθείας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν· ου γαρ λαλήσει αφ’ εαυτού, αλλ’ όσα αν ακούση λαλήσει και τα ερχόμενα αναγγελεί υμίν. 14 Εκείνος εμέ δοξάσει, ότι εκ του εμού λήψεται και αναγγελεί υμίν. 15 πάντα όσα έχει ο πατήρ εμά εστι· διά τούτο είπον ότι εκ του εμού λήψεται και αναγγελεί υμίν.
Μτφ – Πολλά έχω ακόμη να σας πω, αλλά δεν μπορείτε τώρα να σηκώσετε μεγαλύτερο βάρος. Όταν όμως έρθει εκείνος, το Πνεύμα της Αλήθειας, θα σας οδηγήσει σε όλη την αλήθεια. Γιατί δεν θα μιλήσει από μόνος του, αλλά θα πει όσα θα ακούσει, και θα σας αναγγείλει αυτά που μέλλουν να συμβούν. Εκείνος θα φανερώσει τη δική μου δόξα, γιατί θα πάρει απ’ αυτά που εγώ έχω και θα σας τα αναγγείλει. Όλα όσα ανήκουν στον Πατέρα είναι δικά μου· γι’ αυτό σας είπα πως το Πνεύμα3 θα παίρνει από αυτά που έχω εγώ να πω και θα τα αναγγέλλει σ’ εσάς.4
Σύμφωνα με τη θεολογία, λοιπόν, που βεβαιώνει ότι όπου αναφέρεται ο Παράκλητος ή το Πνεύμα της αληθείας πρόκειται πάντα για το Άγιο Πνεύμα, βλέπουμε εδώ τον Χριστό να μας καθησυχάζει ότι το Άγιο Πνεύμα δεν θα μιλήσει από μόνο του, αλλά θα πει όσα θα ακούσει από τον Χριστό και θα πάρει απ’ αυτά που ο Χριστός έχει και θα τα αναγγείλει…
Αλλά δεν είναι τέλειος Θεός το Άγιο Πνεύμα; Δεν έχει παγγνωσία; Δεν μπορεί να μιλήσει από τον εαυτό του; Δεν μπορεί να διδάξει και να αποσαφηνίσει; Έχει ανάγκη να λάβει από τον Λόγο Χριστό; Παράδοξα πράγματα…
Όπως και να έχει, λογικά είναι αδύνατον εδώ ο Χριστός να μιλάει για το Άγιο Πνεύμα. Εξάλλου είναι χαρακτηριστικό, ότι στις δύο περικοπές όπου αυτός αναφέρεται αποκλειστικά στο Άγιο Πνεύμα ως τον Παράκλητο, πουθενά δεν εκφράζει τέτοιες επιφυλάξεις ούτε αναφέρει ότι το Άγιο Πνεύμα θα λαμβάνει από αυτόν. Αντίθετα, δηλώνει πως το Πνεύμα μόνο του θα διδάξει, θα υπενθυμίσει και θα εξηγήσει. Ιδού:
Αλλά το Πνεύμα το Άγιο, ο Παράκλητος, που θα στείλει ο Πατέρας στο όνομά μου, εκείνος θα διδάξει τα πάντα και θα φέρει στη μνήμη σας όλα όσα σας έχω πει εγώ (14:26).
Όταν έρθει ο Παράκλητος, που θα σας τον στείλω εγώ απ’ τον Πατέρα, το Πνεύμα της Αλήθειας, που εκπορεύεται απ’ τον Πατέρα, αυτός θα δώσει εξηγήσεις για μένα. Αλλά κι εσείς θα μιλήσετε για μένα, γιατί εξαρχής είστε μαζί μου (15:26-27).
Είναι λοιπόν σαφές, ότι οι παροτρύνσεις του Χριστού (στο απόσπασμα 16:12-15, το δεύτερο που αναφέραμε στην αρχή) να εμπιστευτούμε το Πνεύμα της αληθείας επειδή δεν θα μιλάει από τον εαυτό του αλλά θα λαμβάνει εκ του Λόγου, έχουν νόημα μόνον αν πρόκειται για έναν Άνθρωπο Παράκλητο πάνω στη Γη.
Τελικά: Δύο ρήσεις του Χριστού περί Παρακλήτου αφορούσαν το τρίτο πρόσωπο της Θεότητας, το Άγιο Πνεύμα, και είχαν σαφώς να κάνουν με τη διάχυσή του, η οποία εκπληρώθηκε την Πεντηκοστή, στην αρχή της κοσμικής περιόδου των Ιχθύων.
Μία τουλάχιστον ρήση, η 16:12-15, αφορούσε σαφώς έναν Άνθρωπο Παράκλητο, και εκπληρώθηκε στην αρχή της κοσμικής περιόδου του Υδροχόου.
Αυτός ο Άνθρωπος Παράκλητος είναι ο Δάσκαλος Ιωάννης, ο οποίος, ταυτισμένος με τον Έναν Άνθρωπο, έκφρασε τον Λόγο στη 2η ενσάρκωσή του. Λάμβανε εκ του Λόγου, δίδασκε εκ του Λόγου, ευλογούσε και θεουργούσε εκ του Λόγου.
Σαφώς, ο Δάσκαλος Ιωάννης δεν είναι βέβαια το τρίτο πρόσωπο της Θεότητας, δηλαδή το Άγιο Πνεύμα… Επομένως, κανένα από τα δύο εδάφια στα οποία ο Χριστός αναφέρει το Άγιο Πνεύμα ως Παράκλητο δεν μπορεί να αποδοθεί στον Δάσκαλο Ιωάννη. Ας δούμε, όμως, τώρα πώς μιλάει εδώ για το θέμα ο ίδιος:
Εγώ ο Ιωάννης, ο Άνθρωπος του Θεού, περπάτησα την οδό την οποία ο Ιησούς ο Χριστός διάνοιξε διά της σταυρικής του θυσίας. Εδόξασα αυτόν και δι’ αυτού ενεπλήσθην, και το θέλημα αυτού και του Πατρός ετέλεσα επί Γης. Είμαι ο Διδάσκαλος της νέας κοσμικής περιόδου στην οποία εισήλθε η ανθρωπότης και η Γη. Και Διδάσκαλος μόνον ένας υπάρχει, ο Λόγος Χριστός! Δεν έχω έτερον Εαυτόν πλην αυτού, τον οποίον ενεδύθην εκ της Γης ανερχόμενος, ως άνθρωπος φέρων εντός του Χριστόν εν εκδηλώσει, ο καταδεικνύων εις ολόκληρη την ανθρωπότητα τη δυνατότητα της χριστοποιήσεως και θεώσεως.
Μίλησα περί της αληθείας και όσα άκουσα φανέρωσα, όπως ο Ιησούς ο Χριστός προανήγγειλε: Έτι πολλά έχω λέγειν υμίν, αλλ’ ου δύνασθε βαστάζειν άρτι. Όταν δε έλθη εκείνος, το Πνεύμα της αληθείας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν· ου γαρ λαλήσει αφ’ εαυτού, αλλ’ όσα αν ακούση λαλήσει και τα ερχόμενα αναγγελεί υμίν. Εκείνος εμέ δοξάσει, ότι εκ του εμού λήψεται και αναγγελεί υμίν. Θα μιλώ δε στους αιώνες, έως ότου και το τελευταίο τμήμα του Ανθρώπου, Ιωάννης καταστεί.5
Πολύ πιο αναλυτικός όμως είναι σ’ αυτά που ακολουθούν:
Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση του Ιωάννη με την τρίτη υπόσταση της Θεότητας, διότι το Άγιο Πνεύμα δεν ενσαρκώνεται αλλά μένει εντός του Λόγου Χριστού και, επομένως, εντός των υποστάσεων που με τον Λόγο Χριστό ενώνονται. Ο Ιωάννης, ως ο εκ της Γης αναβαίνων Παράκλητος, εγκαινιάζει και πυροδοτεί σύμφωνα με το θέλημα του Πατρός τη χριστοποίηση για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο εξ ουρανών κατερχόμενος Παράκλητος Χριστός και ο εκ της Γης ανερχόμενος Παράκλητος Ιωάννης ενώνονται στη συνείδηση του ανθρώπου. Η ένωση αυτή κατά πρώτον εντός του Ιωάννη συντελείται και δι’ αυτού προσφέρεται στον Άνθρωπο.
Το Άγιο Πνεύμα, η τρίτη υπόσταση της Τριαδικής Θεότητας, διαχέεται στη Γη προς βοήθεια του ανθρώπου, επομένως λειτουργεί επίσης ως Παράκλητος ξεκινώντας τη διάχυσή του κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Η παρουσία του Ιωάννη στη Γη ως Παρακλήτου είναι ταυτισμένη με τη διάχυση του Παρακλήτου Αγίου Πνεύματος σε κάθε άνθρωπο που επιζητά την αλήθεια.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, υπήρξε στη Γη ο Παράκλητος Ιωάννης ως ενσαρκωμένος άνθρωπος που καταδείκνυε τη χριστοποίηση και που εντός του κατοικούσε Πνεύμα Αληθείας, Πνεύμα Άγιο και, ταυτόχρονα, υπήρξε η διάχυση του Αγίου Πνεύματος ως Παρακλήτου.
Ο Ιησούς ο Χριστός ανακοίνωσε τη διάχυση στη Γη του Παρακλήτου Αγίου Πνεύματος αλλά και τη φανέρωση του Παρακλήτου Ανθρώπου, αφήνοντας καλυμμένη αυτή τη διπλή έννοια λόγω της ανετοιμότητας της ανθρώπινης συνείδησης. Έτσι, ο ανθρώπινος νους απέδωσε την έννοια του Παρακλήτου αποκλειστικά στην τρίτη υπόσταση της Θεότητας.
Όμως εάν αυτό ήταν αληθές, τότε γιατί ο Ιησούς ο Χριστός διαβεβαιώνει ότι ο Παράκλητος που θα αποστείλει δεν θα μιλά από τον εαυτό του αλλά μόνον ό,τι ακούει θα φανερώνει; Γιατί έκανε αυτή τη διευκρίνιση; Είναι δυνατόν η τρίτη υπόσταση της Θεότητας να φανερώνει κάτι διάφορο απ’ ό,τι φανερώνει ο Πατέρας ή ο Υιός; Είναι η τρίτη υπόσταση αποκομμένη από τις άλλες δύο; Φυσικά και όχι. Επομένως, ο Ιησούς ο Χριστός ομιλεί για Παράκλητο διάφορο της τρίτης υπόστασης της Θεότητας, σαφώς όμως ενωμένου μαζί του.6
- Θυμίζουμε περιληπτικά: Αλήθεια σας λέγω, ένας από σας θα με προδώσει… είναι εκείνος στον οποίο θα δώσω ένα κομμάτι ψωμί, αφού το βουτήξω στο πιάτο. Παίρνει τότε ένα κομμάτι ψωμί, το βουτάει στο πιάτο και το δίνει στον Ιούδα τον Ισκαριώτη… Εκείνος, αφού πήρε το ψωμί, βγήκε αμέσως έξω.
- Βρίσκονται στο ευαγγέλιο του Ιωάννη και είναι οι εξής: 14:15-17, 14:26, 15:26-27, 16:7-15.
- Παρατηρούμε πως η φράση «το Πνεύμα» είναι προσθήκη των μεταφραστών, δεν υπάρχει στο αρχαίο κείμενο.
- Η μετάφραση είναι παρμένη απ’ την έκδοση της Καινής Διαθήκης που έγινε απ’ την Ελληνική Βιβλική Εταιρία και είναι εγκεκριμένη από την Ιερά Σύνοδο της Ελλάδας.
- Αναστασία Παππά, Μια Πνευματική Τριλογία, Η Μαθητεία, Κίνηση Ιδεών, Αθήνα, 2009, σ. 42-43.
- Στη φωταύγεια του ανθρώπου, Κίνηση Ιδεών, Αθήνα, 2001, σ. 460-461.