Ο καταναλωτισμός και η μεγάλη επιτάχυνση

Υπό Θ.Τ.

“Η τεράστια παραγωγική οικονομία απαιτεί να καταστήσουμε την κατανάλωση τον τρόπο ζωής μας, να μετατρέψουμε την αγορά και χρήση αγαθών σε τελετουργικό, να αναζητήσουμε την πνευματική μας ικανοποίηση, την ικανοποίηση του εγώ μας, στην κατανάλωση.  (…). Χρειάζεται να καταναλώνουμε πράγματα, να τα αντικαθιστούμε και να τα πετάμε σε συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό”.

Πρόκειται για απόσπασμα από άρθρο του Βίκτορ Λεμπόβ στην επιθεώρηση Journal of Retailing, το 1955, όπου ο Αμερικανός οικονομολόγος και σύμβουλος μάρκετινγκ υπερθεματίζει για μια επιθετική εκστρατεία διαφήμισης, κυρίως διά του νέου μέσου της τηλεόρασης, με σκοπό να πλαστεί ο αμερικανικός νους υπέρ της συνεχούς, ασταμάτητης κατανάλωσης.

Είχε περάσει μία δεκαετία από τότε που οι Ηνωμένες Πολιτείες βγήκαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πιο πλούσιες, πιο ισχυρές και πιο παραγωγικές από ποτέ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν αναπτύξει μια ισχυρή βιομηχανία για τις πολεμικές ανάγκες που, σε αντίθεση με πολλές ευρωπαϊκές βιομηχανίες, είχε μείνει ανέγγιχτη από βομβαρδισμούς, και η οποία στράφηκε μετά το τέλος του πολέμου σε ειρηνικές χρήσεις – αρχικά μέσα στο πλαίσιο του New Deal του Ρούζβελτ και αργότερα μέσα στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό.

Ως αποτέλεσμα υπήρξε μια ροή καταναλωτικών αγαθών, τα οποία έπρεπε να διοχετευτούν στον κόσμο, και μάλιστα όσο πιο γρήγορα γινόταν, καθώς η παραγωγή (και η αναμονή του κέρδους για τους κατόχους των μέσων παραγωγής) συνεχιζόταν με αμείωτο ρυθμό.

Έτσι, τις επόμενες δεκαετίες ο καταναλωτισμός προωθήθηκε με διάφορους τρόπους ως ο κυρίαρχος τρόπος ζωής σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, αλλά και ως δέλεαρ κατά του ανατολικού μπλοκ.

Σήμερα μοιάζει σαν το όραμα του Λεμπόβ να έχει σε μεγάλο βαθμό πραγματοποιηθεί, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Σαν να έχουμε πλέον γαλουχηθεί να ορίζουμε τον εαυτό μας βάσει των όσων κατέχουμε και όχι βάσει των όσων είμαστε, όπως σημείωνε ο οξυδερκής ψυχολόγος Έρικ Φρομμ προ σαράντα ετών, στο περίφημο βιβλίο του Να έχεις ή να είσαι.

Η τάση αυτή μάλλον υπάρχει πια σχεδόν μέσα σε όλους μας, είτε τη συνειδητοποιούμε είτε όχι.

Οι περισσότεροι από εμάς μεγαλώσαμε μέσα σε ένα σχέδιο μετατροπής μας σε καταναλωτικά όντα, με αποτέλεσμα να έχουμε ενσωματώσει τις αρχές και τις αξίες του καταναλωτισμού, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.

Έτσι, αν δεν αναγνωρίζουμε τον καταναλωτισμό εντός μας, δεν σημαίνει ότι δεν είναι εκεί: ενδεχομένως να μας συντροφεύει μια ολόκληρη ζωή, οπότε δεν τον βλέπουμε, τον θεωρούμε δεδομένη και αεί υπάρχουσα αλήθεια, όπως θεωρούμε δεδομένη και αεί υπάρχουσα τη μόλυνση στις πόλεις μας – παρ’ ότι ζουν ακόμη παππούδες και γιαγιάδες που θυμούνται την Αθήνα με καθαρό αέρα. Αυτές είναι οι λεγόμενες “κατεστημένες ιδέες”, οι ιδέες που κυριαρχούν μέσα μας και δεν τις βλέπουμε καν, όπως έλεγε ο Δάσκαλος Ιωάννης.

Αλλά τι είναι ο καταναλωτισμός;

Το αίτημα του Λεμπόβ να καταστεί ο καταναλωτισμός τρόπος ζωής, σημαίνει ότι δεν κυριαρχούσε μέχρι τότε. Άρα, υπήρχε μια διαφορετική μορφή συνείδησης, η οποία έπρεπε να αλλάξει. Ποια ήταν αυτή;

Η υπόθεσή μας είναι ότι, πριν την επέλαση του καταναλωτισμού, η ιδέα πως όταν θέλεις κάτι το αγοράζεις ήταν ανύπαρκτη για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Δεν ήταν ζήτημα χρημάτων, αλλά ζήτημα νοοτροπίας. Αν χρειαζόσουν κάτι το αποκτούσες, αλλά όχι αν απλώς το ήθελες.

Τώρα πια θέλουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε, και θεωρούμε δεδομένο και αναφαίρετο το δικαίωμά μας να αγοράζουμε αυτά που θέλουμε. Αυτό είναι ο καταναλωτισμός στη ρίζα του.

Λίγο-πολύ, η αντίληψη αυτή υπάρχει  σε όλους μας, κυριαρχεί στη συλλογική μας συνείδηση και δομεί τη συλλογική προσωπικότητα στον δυτικό κόσμο.

Αποτελεί λοιπόν ένα τεράστιο πρόβλημα, που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, διότι η τρομακτική κατανάλωση έχει φτάσει στο σημείο να θέτει σε κίνδυνο το ίδιο το σύστημα διατήρησης της ζωής του πλανήτη, διά της συνεχούς αλλοίωσης του περιβάλλοντος από τη φυσική του κατάσταση σε μια τεχνητή μορφή που υπηρετεί αποκλειστικά τις ανθρώπινες επιθυμίες.

Μετά τη δεκαετία του 1950, η αλλοίωση αυτή άρχισε να επεκτείνεται σε τρομερό βαθμό – από τότε ζούμε στην εποχή της “μεγάλης επιτάχυνσης”, όπου όλοι οι κρίσιμοι δείκτες για τις ανθρώπινες κοινωνίες, το φυσικό περιβάλλον και τα είδη ζωής του πλανήτη, όπως ο πληθυσμός, το ΑΕΠ, η κατανάλωση νερού, το πετρέλαιο, οι εκπομπές άνθρακα κτλ., αυξάνουν με εκθετική πρόοδο. Αυτό φαίνεται καθαρά στο βίντεο που ακολουθεί (απόσπασμα από τη σουηδική εκπομπή “Ο πλανήτης” – 2006):

~*~

Είναι φυσικό, όταν η ελευθερία και ο πλούτος του ανθρώπινου όντος περιορίζονται τόσο δραματικά, να ασφυκτιούμε εσωτερικά. Ο άνθρωπος είναι ένας θεός εν εξελίξει, όχι ένα μπουλόνι σε μια διαδικασία παραγωγής/κατανάλωσης – πόσο δίκιο είχε ο Banksy όταν ζωγράφιζε το 2005 τον Χριστό σταυρωμένο από τον καταναλωτισμό, και πόσο πια η ίδια η γέννηση του Χριστού γιορτάζεται στις κοινωνίες μας ως το μεγαλύτερο καταναλωτικό όργιο της χρονιάς…

Θλιβόμαστε όταν μας βλέπουμε να αναζητάμε τη χαρά της ζωής μέσα στη φθορά, προσπαθώντας διαρκώς να γεμίζουμε μια απύθμενη μαύρη τρύπα μέσα μας, να αναζητάμε την ευτυχία στις συνεχώς μεταλλασσόμενες μόδες και όχι σε αυτά που πραγματικά γεμίζουν τη ζωή: τις αληθινές σχέσεις αγάπης και ουσιαστικής ανθρώπινης επαφής, την άνθηση των ονείρων μας, την όποια προσφορά μας στον κόσμο. Να καταστρέφουμε τη ζωή γύρω μας και μέσα μας, για να αγοράζουμε όλο και πιο “έξυπνα” ηλεκτρονικά είδη, όλο και πιο μοδάτα ρούχα, όλο και πιο εξωτικές γεύσεις, όλο και πιο πολύ από όλα συνεχώς…

Ωστόσο, το ζήτημα δεν είναι να ταΐζουμε την αδηφάγα σκοτεινή τρύπα, αλλά να τη γεμίσουμε με φως.

Μπορούμε να το κάνουμε αυτό;

Ναι, και μάλιστα γοργά, διότι πράγματι ζούμε στην εποχή της μεγάλης επιτάχυνσης. Τα πάντα αλλάζουν ταχύτατα, το ίδιο και οι δυνατότητες εξέλιξής μας, γι’ αυτό και οι διδασκαλίες του Λόγου τονίζουν ότι κάθε άνθρωπος έχει πλέον τη δυνατότητα, αλλά και την ευθύνη, να αγγίξει τη χριστοποίηση σ’ αυτή του τη ζωή, αναδύοντας από την αρχή της πορείας την αληθινή του ταυτότητα.

Απελευθερώνεται έτσι από την ψευδαίσθηση ότι ο καταναλωτισμός μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του, διότι αναγνωρίζει μέσα του μια πολύ πιο βαθιά ανάγκη: αυτή της ενότητας και της προσφοράς, πράγματα χωρίς τα οποία η ζωή είναι άδεια και δεν γεμίζει ούτε με όλα τα μπιχλιμπίδια του κόσμου.

Η πορεία προς τη χριστοποίηση είναι μια διαρκής εκ βαθέων επανάσταση εναντίον όλων των κατεστημένων μέσα και γύρω μας, στην προσωπικότητα και στις συλλογικές δομές.

Επομένως, επανάσταση και για την απελευθέρωση από τη μέγγενη του καταναλωτισμού και την επιστροφή σε μια ζωή προσφοράς και απλότητας. Επανάσταση για την ανάδυση της άφθαρτης φύσης μας, στην οποία κανένα σχέδιο μετατροπής μας σε αυτόματα δεν έχει πρόσβαση.

Είθε να απλωθεί η επανάσταση αυτή στους ανθρώπους και στη συλλογική συνείδηση με ποικιλία ακτιβισμών, με πράξεις και λόγους, μα και με τον πνευματικό ακτιβισμό, που γειώνει το έλεος του Πατρομήτορος Θεού μέσα από ευλογίες και πνευματικές ενέργειες.

 

Γράψτε ένα σχόλιο

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *