Υπό Θ.Τ.
Οι ειδήσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Παρ’ ότι ζούμε σε εποχή “κρίσης”, τα κέρδη των πλουσιοτέρων του πλανήτη είναι αστρονομικά: το 2017 η περιουσία 500 εξ αυτών ανέβηκε κατά 1 τρισ. δολάρια – ποσό δυσθεώρητο. Μάλιστα, τα κέρδη των 100 πλουσιοτέρων την ίδια χρονιά αρκούν για να λυθεί το πρόβλημα της παγκόσμιας φτώχειας 7 φορές, σύμφωνα με την οργάνωση Oxfam. Το περιβόητο 1% των κροίσων της Γης κατέχει το 82% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ οι οκτώ πλουσιότεροι κάτοικοι του πλανήτη κατέχουν ίση περιουσία με τα φτωχότερα 3,6 δισεκατομμύρια κατοίκων – πριν από λίγα χρόνια, ήσαν 60 αυτοί οι πλουσιότεροι.
Ζούμε σε μια εποχή ιδιαίτερης οικονομικής ανισότητας, και άρα κατάφωρης αδικίας, καθώς η τεράστια οικονομική ισχύς, συγκεντρωμένη σε τόσο λίγους ανθρώπους, τους καθιστά υπεράνω κάθε νόμου και ελέγχου από τις κυβερνήσεις. Πολλοί εξ αυτών είναι, άλλωστε, πλουσιότεροι από ολόκληρες χώρες.
Το αφήγημα του trickle–down, δηλαδή ότι η οικονομική ανάπτυξη και η αύξηση του πλούτου στα ανώτερα στρώματα θα “διαχυθούν” στους φτωχότερους, έχει πλέον καταφανώς διαψευστεί.
Η πτώχευση του μεγαλύτερου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού οδηγεί αναγκαστικά σε οργή και θυμό, η οποία εκφράζεται εν μέρει με τις ψήφους αγανάκτησης που χαρακτηρίζουν τις μέρες μας (ο Τραμπ στις ΗΠΑ, το Brexit, ο Μπολσονάρο στη Βραζιλία). Η ίδια οργή ωθεί μεγάλο μέρος του κόσμου σε ακροδεξιές “λύσεις” και σε αυξανόμενη απομόνωση από τους άλλους, ειδικά από τους ξένους.
Δεν θεωρούμε ότι η ελίτ της παγκόσμιας κοινωνίας αποτελείται από τέρατα που απολαμβάνουν χαιρέκακα τον ζόφο που εντέχνως προκαλούν στα φτωχότερα στρώματα. Οι άνθρωποι αυτοί κινούνται μέσα σε ένα πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο: το οικονομικό σύστημα που κυριαρχεί, το οποίο προάγει ως μέγιστες αξίες τον ανταγωνισμό και το ατομικό συμφέρον.
Σε αυτές τις δύο έννοιες βρίσκονται οι φιλοσοφικές ρίζες του καπιταλισμού, που ανέπτυξε στα τέλη του 18ου αιώνα ο Άνταμ Σμιθ. Σύμφωνα με τον Σμιθ, ο άνθρωπος είναι ένα ον που ενδιαφέρεται πρωτίστως για το ατομικό του συμφέρον. Ο παπουτσής, έγραφε, δεν ενδιαφέρεται να παράξει παπούτσια για το καλό της κοινωνίας: τον ενδιαφέρει μόνο να βγάλει λεφτά για τον ίδιο και την οικογένειά του. Άρα, πρέπει να βρεθεί ένας μηχανισμός που μετατρέπει αυτό το ατομικό συμφέρον σε συλλογικό. Ο μηχανισμός αυτός είναι η αγορά, διά της οποίας οι διάφοροι “παπουτσήδες” ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον για το ποιος θα παράξει καλύτερα και φτηνότερα παπούτσια. Έτσι, τελικά, η κοινωνία κερδίζει από τη συμφεροντολογική επιδίωξη του ατόμου.
Ζώντας για δύο και πλέον αιώνες σε αυτό το σύστημα που θεωρεί αυτονόητο ότι οι άνθρωποι είμαστε εγωιστές, έχουμε ενσωματώσει ως κοινωνία την ιδέα ότι έτσι είναι: ο καθένας νοιάζεται μόνο για την πάρτη του και την οικογένειά του. Έρευνα αξιών που έγινε το 2018 στην ελληνική κοινωνία δείχνει ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί πως ο ανταγωνισμός είναι καλός για τους ανθρώπους (σ. 170), ενώ το πιο σημαντικό πράγμα που καθορίζει τη συμπεριφορά μας είναι η προσήλωση στην οικογένεια και η προάσπιση του συμφέροντός μας (σ. 514).
Αν έτσι είμαστε οι περισσότεροι, γιατί θα διέφεραν οι πλούσιοι;
Τα αποτελέσματα της κυριαρχίας του ανταγωνισμού και του ατομικού συμφέροντος τα ζούμε όλοι: αύξηση της φτώχειας, καχυποψία προς τους άλλους, απομόνωση στον προσωπικό μας μικρόκοσμο. Επίσης, αδιαφορία για τα κοινά. Όντας λοιπόν εγωιστές, πώς θα μπορέσουμε να διαχειριστούμε αποτελεσματικά τα κοινά αγαθά, π.χ. το νερό, αφού ενδιαφερόμαστε μόνο για το ατομικό μας συμφέρον; Αυτή είναι η “τραγωδία των κοινών”, για την οποία μίλησε ο οικολόγος Γκάρετ Χάρντιν το 1968. Τι μένει, λοιπόν, ως λύση, παρά να ιδιωτικοποιήσουμε τα πάντα;
Είναι, όμως, έτσι; Είναι αλήθεια ότι ενδιαφερόμαστε αποκλειστικά για το ατομικό μας συμφέρον; Είναι πράγματι ο ανταγωνισμός αναπόφευκτος;
Εδώ δεν μπορούμε παρά να διαφωνήσουμε, διότι η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων, όπου άνθρωποι απλοί κατέδειξαν αυτοθυσία και πρόσφεραν οικειοθελώς τον εαυτό τους για την εξέλιξη του συνόλου.
Αναφορικά με την “τραγωδία των κοινών”, η οικονομολόγος Έλινορ Όστρομ παρέδωσε πληθώρα παραδειγμάτων παραδοσιακών κοινωνιών που διαχειρίζονταν τα κοινά βάσει συνεργασίας – είναι μάλιστα η μοναδική γυναίκα που (με τη συγκεκριμένη έρευνα) έχει κερδίσει το Νομπέλ Οικονομίας.
Όσον αφορά και τους “παπουτσήδες”, δεν αποτελεί μακρινό παρελθόν στη χώρα μας κάτι που δεν συνυπολογίζεται στη στυγνή παραγωγικότητα που περιέγραψε ο Σμιθ: το μεράκι.
Άρα, ούτε ο ανταγωνισμός ούτε η συνεργασία αποτελούν δεδομένα και αμετάλλακτα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης. Και τα δύο αποτελούν επιλογές που υπάρχουν εν δυνάμει εντός μας. Ο ανταγωνισμός οδηγεί στην περιχαράκωση, η συνεργασία στη συνένωση. Ο ανταγωνισμός στην κατασπατάληση πόρων (μόνον τους πολέμους να σκεφτεί κάποιος, αρκεί), η συνεργασία στην αποτελεσματική διαχείριση των προβλημάτων. Τα αποτελέσματα της συνεργασίας καταδείχτηκαν π.χ. στην έρευνα χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, μια έρευνα τόσο δύσκολη και χρονοβόρα, ώστε για να πραγματοποιηθεί αποτελεσματικά, αποφασίστηκε να μη γίνει ανταγωνιστικά, αλλά μέσω συνεργασίας.
Έτσι, στο Έργο προσπαθούμε να εργαστούμε για την εδραίωση της συνεργασίας και της παγκόσμιας ενότητας και αδελφοσύνης, εντός μας και εκτός μας. Παρατηρούμε τα φαινόμενα και επεμβαίνουμε διά της χρήσης της χάριτος στα τεκταινόμενα, προσπαθώντας να μεταλλάξουμε όχι μονάχα τα συμπτώματα των κακώς κειμένων, αλλά πρωτίστως τα αίτιά τους.
Αναγνωρίζουμε ότι το ατομικό συμφέρον και ο ανταγωνισμός αυτή την περίοδο κυριαρχούν στη συνείδησή μας, όχι επειδή αποτελούν το βασικό περιεχόμενο “της ανθρώπινης φύσης”, αλλά επειδή για αιώνες ζούμε μέσα σε ένα σύστημα που τα προωθεί ως αυταξίες. Παρατηρώντας πώς αυτές οι «αξίες» καταδυναστεύουν τον άνθρωπο, θεωρούμε ότι πρέπει να μεταλλαχθούν σε ποιότητες που να τον υπηρετούν.
Πιστεύουμε ότι ο ριζικός τρόπος για να υπερβούμε το ατομικό συμφέρον βρίσκεται στην επανάσταση που το Έργο φέρνει: στην αλλαγή της ίδιας της έννοιας του εαυτού, ώστε όταν λέμε “εγώ” να μην εννοούμε τη μεμονωμένη μας προσωπικότητα, αλλά τον Έναν Άνθρωπο, που βρίσκεται μέσα σε κάθε άνθρωπο στον πλανήτη, στις προηγούμενες και τις επόμενες γενιές. Κι αυτή είναι μια αλήθεια που αγωνιζόμαστε να τη ζούμε βιωματικά στην καθημερινότητά μας.
Για τη σταδιακή εγκαθίδρυση αυτής της συνείδησης στον μαθητή, ο Λόγος παρέχει βιώματα διεύρυνσης, ώστε πραγματικά ο μαθητής να μπορεί να λέει “εγώ είμαι οι άλλοι”. Έτσι υπερβαίνεται το “ατομικό συμφέρον”, καθώς το άτομο μπαίνει σε πορεία ταύτισης με την ανθρωπότητα.
Ο μαθητής του Έργου διδάσκεται λοιπόν από τον Λόγο Χριστό να διευρύνει την αίσθηση της ευθύνης του για όσα συμβαίνουν στον πλανήτη: για την παγκόσμια φτώχεια, για την περιχαράκωση των λαών, για τα αποτελέσματα των εκλογών σε Βραζιλία και ΗΠΑ, για τον πόλεμο στην Υεμένη, στη Συρία και αλλού, εμείς ευθυνόμαστε. Εγώ, ο Ένας Άνθρωπος που ζει στον πλανήτη.
Αυτή η διευρυμένη ευθύνη συνοδεύεται από την ανάλογη δυνατότητα πνευματικής επέμβασης για την αλλαγή του κόσμου: δεν είμαστε αδύναμοι θεατές των φαινομένων, αλλά άνθρωποι που προσπαθούν να επηρεάζουν δυναμικά τις εξελίξεις διά της χρήσης της χάριτος, μέσα από την ένωση με τον Λόγο.
Τέτοια είναι η επανάσταση της συνείδησης που χρειάζεται η κοινωνία μας για να αντιμετωπίσει τα δεινά που μαστίζουν τον πλανήτη – και έχει κιόλας ξεκινήσει.
Καθώς ολοένα περισσότεροι θα ανοίγονται σ’ αυτή την επανάσταση, ο Ένας Εαυτός, που φανέρωσε ο Δάσκαλος Ιωάννης, θα μετουσιώνει αυξητικά στη συλλογική συνείδηση τον διαχωρισμό, ωσότου κερδίσει μια κρίσιμη μάζα, η οποία θα επιχειρήσει την ανασυγκρότηση της παγκόσμιας κοινωνίας εξαφανίζοντας οριστικά τη φτώχεια, την αδικία και τον ανταγωνισμό.