Η χριστιανική θεολογία, έχοντας συμπυκνώσει το νόημα της ενανθρώπισης του Λόγου στη ρήση του Ειρηναίου (2ος αι.), και αργότερα του Μεγάλου Αθανασίου (4ος αι.), ότι «ο Λόγος ενανθρωπίστηκε για να θεωθούμε εμείς», έθεσε με σαφήνεια τη θέωση ως κεντρικό θέμα του θείου σχεδίου. Βέβαια, το «για να θεωθούμε εμείς» παραπέμπει προφανώς σε όλη την ανθρωπότητα. Βλέπουμε όμως επί 2.000 χρόνια ότι η θέωση ήταν προσιτή μόνο σε ελαχιστότατους κάθε γενιάς, όπως τελείως αποκαρδιωτικά παραδέχεται και ο επίσκοπος Κάλλιστος Γουέαρ στο βιβλιαράκι του Η Δύναμη του Ονόματος,1 μιλώντας για τη νοερά προσευχή, η επιτυχία της οποίας σηματοδοτούσε κατά κάποιο τρόπο την είσοδο στη θέωση:
(…) η καρδιακή προσευχή πετυχαίνει, αν πετύχει, μόνο μετά μια ζωή ασκητικού μόχθου.
(…) Η Προσευχή της καρδιάς, όταν μας δοθεί, έρχεται σαν δωρεά του Θεού, που απονέμεται όπως και όταν Εκείνος το θελήσει. (…) Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος (7ος αι.) υπογραμμίζει την εξαιρετική σπανιότητα του χαρίσματος όταν λέει ότι «μόλις ένας στις δέκα χιλιάδες» μπορεί να υπολογιστεί άξιος της δωρεάς της καθαρής προσευχής, και προσθέτει: «Όσο για το μυστήριο που κρύβεται πίσω απ’ την καθαρή προσευχή, μόλις που μπορεί να βρεθεί ένας μοναδικός άνθρωπος σε κάθε γενιά που να έχει πλησιάσει σ’ αυτή τη γνώση της Χάριτος του Θεού».
Ένας στις δέκα χιλιάδες, ένας σε κάθε γενιά: μολονότι μια τέτοια προειδοποίηση μας συγκλονίζει, δεν πρέπει να μας αποθαρρύνει περισσότερο απ’ όσο πρέπει.
Ο χριστιανικός πεσιμισμός επί του θέματος είναι πολύ εντυπωσιακός. Ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής του Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους, αρχιμανδρίτης Γεώργιος Καψάνης, στο βιβλίο του Η θέωσις ως σκοπός της ζωής του ανθρώπου, σ. 55, γράφει περί του ακτίστου φωτός: Αυτό το φως το βλέπουν οι πολύ προχωρημένοι στην θέωση, ελάχιστοι σε κάθε γενεά.
Η Γερόντισσα Γαβριηλία, στην Ασκητική της Αγάπης, σ. 326, στην ερώτηση αν ο χριστιανισμός είναι για τους λίγους απαντάει: Είναι για τόσο πολύ λίγους. Γι’ αυτό και μας είπε: είστε το άλας της Γης…
Ο Σωφρόνιος του Έσσεξ, στο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σ. 267, ομολογεί: Η οδός προς την αιώνια ζωή ακατάπαυστα κηρύσσεται σε όλες τις γλώσσες, αλλά αυτοί που πραγματικά γνωρίζουν την οδό αυτή είναι μόλις μερικές μονάδες σε κάθε γενεά.
Αλλά, αληθινά, η θυσία του ενανθρωπισθέντος Λόγου έγινε για δυο-τρεις σε κάθε γενιά; Δεν είναι φανερό ότι κάτι αναγεννητικό θα έπρεπε να συμβεί στην Ιστορία, όταν η ανθρωπότητα θα παρουσίαζε μια μεγαλύτερη ωριμότητα, ώστε η χριστοποίηση να αγγίξει ως δυνατότητα τον μέσο άνθρωπο; Μια τέτοια πνευματική αναγέννηση οραματιζόταν ο Σωφρόνιος γύρω στο 1980. Παραθέτουμε απ’ το βιβλίο του Η ζωή του ζωή μου, σ. 144:
Και γεννιέται τώρα η ερώτηση: η πνευματική κρίση που γνωρίζει ο κόσμος σήμερα δεν μπορεί να είναι ένα προανάκρουσμα για μια τεράστια αναγέννηση; Γιατί αυτό που γίνεται στις ψυχές των λίγων, μπορεί να συμβεί σ’ ένα πλήθος ψυχών, μπορεί να μεταβληθεί σε μια πανίσχυρη πλημμύρα.
Η απάντηση είναι ότι η πνευματική αναγέννηση άρχισε. Η εξελικτική κίνηση ολόκληρου του είδους μας, μέσα από την παρουσία και τη διάχυση του Ιωάννη κέρδισε απροσμέτρητα σε ταχύτητα. Όμως αυτό που αλλάζει ολοκληρωτικά είναι ότι η θέωση, η άνοδος γενικά, δεν είναι πλέον απλώς μια ατομική υπόθεση, αλλά ένα συλλογικό εγχείρημα της ανθρωπότητας. Αυτό είναι ξεκάθαρο στα αποσπάσματα απ’ τις διδασκαλίες του Λόγου που παραθέτουμε πιο κάτω.
~*~
Φύλαξέ με, Εαυτέ Άπειρε, από τον εγκλωβισμό στην πλάνη της απομόνωσης και της αποκομμένης ενασχόλησης με την τελειοποίηση του τμήματος που αποτελώ. Φύλαξέ με από κάθε κατάσταση που θα στρέψει την προσοχή μου αποκλειστικά και μόνο στη δική μου άνοδο.2
Η θέωση δεν τελείται ως πορεία ατομική, η ατομική πορεία δεν έχει καμιά σχέση με τη θέωση. Η θέωση είναι μια λειτουργία που τελείται συλλογικά. Ο Ενιαίος Άνθρωπος θεώνεται, και για να μπορέσει μια ανθρώπινη ύπαρξη να αγγίξει τις ποιότητες της θέωσης είναι απαραίτητο να διευρυνθεί στο Όλο, να νιώσει την ανάγκη της προσφοράς στο Όλο, την ανάγκη να γίνει ικανή να χωρέσει το Όλο, να ελευθερώσει το νου, την καρδιά και τη συνείδησή της από περιορισμούς και κατεστημένα πάσης φύσεως, για να ανοιχθεί στην καθοδήγηση που θα λαμβάνει από την παρουσία μου εντός της και να δρα με τρόπους παρεμβατικούς για την πραγματικότητα της Γης και του ανθρώπου.3
Είσαι αδιάφορος, άνθρωπε, είσαι αδιάφορος για τον Εαυτό σου. Ενδιαφέρεσαι μόνο για τη μερικότητά σου, κι αυτό είναι το μεγαλύτερό σου λάθος. Νομίζεις ότι η μερικότητά σου θα γίνει θεός, η μερικότητά σου θα γίνει Λόγος Χριστός. Όχι, δεν θα γίνει η μερικότητά σου Λόγος, η μερικότητά σου θα εισχωρήσει στην Ολότητα.
(…) πολλές φορές συμβαίνει την αδιαφορία σου να την ονομάζεις αγάπη και ουδετερότητα προερχόμενη από εμένα.
(…) η θριάμβευση της μερικότητας του ανθρώπου είναι ακριβώς η ολοκληρωτική παρανόηση της ενότητας και της αλήθειας.4
Αν νομίζεις, αγαπημένε μου, ότι εκπαιδεύεσαι για σένα, ότι θεώνεσαι για σένα, κάνεις λάθος. Η πυξίδα σου είναι στραμμένη στον διχασμό, ενώ για να προχωράς σωστά πρέπει η πυξίδα σου να είναι στραμμένη στην ένωση.5
Παρουσιάζεις εκείνο τον άνθρωπο που μέσα στα πέπλα της άγνοιας και της αναλήθειας πιστεύει ότι κατέχει τα πάντα, πιστεύει ότι συνειδητοποιεί τα πάντα, πιστεύει ότι μπορεί να εκφράσει τα πάντα σε μια δική του ατομική προσπάθεια και ότι μπορεί να ανέλθει μόνος του, χωρίς την Ολότητα του συνόλου Άνθρωπος.6
Σε ρωτώ και κρούω τη συνείδησή σου: ως πότε θα πιστεύεις ότι μόνος σου μπορείς να φθάσεις; Ως πότε θα ‘σαι στην πλάνη αυτή που σ’ έφερε στην πτώση και σε διαχώρισε;7
(…) όσο δρας πρώτα για τον εαυτό σου και μετά για τους άλλους είσαι έξω απ’ το Έργο, έξω από την ένωση. Μόνο αν μάθεις να δρας πρώτα για τους άλλους θα μπορέσεις να είσαι ενωμένος μ’ εμένα και μόνον αν μάθεις να ενεργείς και να μετουσιώνεις για το σύνολο θα διαπιστώσεις ότι δεν χρειάζεται να δρας και να ενεργείς για σένα. Γιατί η ίδια η δράση και η μετουσίωση που θα πραγματοποιείς στο σύνολο, που θα πραγματοποιείς στον πλανήτη, θα σε λούζει και άμεσα θα δημιουργεί μετουσιώσεις στο είναι σου, στη ζωή σου, στις αντίξοες συνθήκες της καθημερινότητας.
(…) δεν πρόκειται να πραγματοποιήσω καμία προσευχή σου ατομική και προσωπική, αν πρώτα εσύ δεν έχεις υποκινήσει νόμους για τη συλλογικότητα και την ενότητα του ανθρώπου. Γι’ αυτό θυμήσου, όταν προσεύχεσαι για σένα και βλέπεις ότι δεν έλκεις τα αποτελέσματα που θέλεις, ότι πρέπει πρώτα να προσευχηθείς για το σύνολο (…).8
- 1η έκδ. Οξφόρδη, 1980, ελληνική έκδ. Ακρίτας, Αθήνα, 1983, σ. 56-58.
- Διονύσης Δώριζας, Δάσκαλος Ιωάννης, Κονιδάρης, Αθήνα, 1989, σ. 144.
- Αναστασία, 21.11.15.
- Αναστασία Παππά, Προσκλητήριο Θέωσης, Διεθνές Κέντρο Εσωτερικού Χριστιανισμού, Αθήνα, 1992, σ. 179-180.
- Στο ίδιο, σ. 203.
- Διονύσης Δώριζας, 2001 – Η Δευτέρα Παρουσία, Κονιδάρης, Αθήνα, 1985, σ. 64-65.
- Διονύσης Δώριζας, Το Σάλπισμα, Κονιδάρης, Αθήνα, 1988, σ. 91.
- Διονύσης Δώριζας, Δάσκαλος Ιωάννης, Κονιδάρης, Αθήνα, 1989, σ. 91 και 93.